Analysis of Kokborok Language & Literature etc.

"Nwng Sakno Hamjaktwi no Buino bo Hamjakdi" Mark 12:31

Image
 Graham Staines ni Nokhung “Nwng Sak no Hamjaktwi Buino Bo Hamjak Di” Swinai: Janaka Tripura Topic: 1.       Joto no baksa khe nukdi….Kung tachukdi…. ( Rum 12:16) 2.       Hamya bai tamechenjak di, kaham bai se hamya no mechendi (Rum: 12: 21) 3.       Norok buibai khlaijak na muchungtwi norokbo buino khlaidi (Luk 6:31) 4.      nwng sak no hamjaktwi buino bo hamjakdi. (Mark 12:31)   Graham Stuart Staines (Australian Christian Missionary) Evangelist Missionary Achaima Sal: 18 th January 1941 Bihik(Wife) : Gladys Staines Bini bwsa khorok nwi: 1) Philip (10) 2) Timothy (6) 3) Esther     Introduction: Graham Staines Khoroksa Australian Evangelist Missionary bo bini Hao Bible translate ni samung tangwi tongmani tei Khusta bemar (Leprosy) rog no naikani khiwi tongmani, bo khwna kha India hai haktor o Biyadi chajak rogno swi-uak hai khe bolong...

Khukni Kokrwbai no Rwgwi Cherwi Naimung (Kokborok Folklore)

Kokborok Khukni Kokrwbai no Rwgwi Cherwi Naimung

-Janaka Tripura

CHAPTER-1

Khukmoson (Introduction)

                Hayungni joto simung tei swimung kokrwbairog Oral Hukumuni ebakhe khukrwbaini phaio. Borokrog jephuru kanmung kannani, swinani swrwngyakho tei kaya maya taknani wansugyakho, aphururu phano borog sak-sakni bisingo kothoma, kerang kothoma, rwchapmung, kokreke, kokbwkrairog salai tonglaio, aborog khugo simi kochogwi tongo swijakya. Bisi rasai-rasai ungkolokni kokno wansugkhe borokrogni tongthaini mari nukjagma wngkha bolongo, bolongni malmatrog wngkha borogni ganani kwtang manwi, aboni bagwi Borok malmatabai baksa gwdalwi borgni langmano mwthangwi tono. Saia bisi swkang  Borokrog baksaba hakoro, baksaba buphang saka, baksaba hathairogo tongwi thangnani lama rutugo. A jora borokrogni puila nangmani wngkha chamung, chamungni bagwi borog jotono janija thaio hapharbai gwdalwi hukumu-mukumu swnamwi tisao, Bisi rasai-rasai swkango o hayungni borokrogni puila swrwngmung wngkha bolongo mwiromnani(polang) tei bolongni malmata mankhe jotono bagwi chalaio, ahaikheno bolongo thangkhe waisa waisu chibuk sindrai sukjago baksaba thwio baksaba ganao je manmani buphang bwlai dalo sampra kholwi sukjakma jago thebo, baksa haikheno hamwibo thango omohaikhe twrwk twrwk borokni wansukmung kwtal achaiwi phaikha, watwi nobar kotor phaikhe watwino kirijagwi khulumo, bwphang waphang kotorno nugkhe kirima chao, twibom, twima twisano khulumo.ahaikhe borokrog thwinano kirijagwi thangnani lama rutugkha, mwtai –ataino rutuknani chengglaikha, Bolongni malmatarog borokbai kwthaya wngmani tei mwsa-mayung ni kirimungrogno borokrog wansuknani chengkha, kirinani chengkha tei bwkhao swngmung achaikha borog sabo ? borogni yakni bahaikhe yogwi man. Aboni bagwi borokrog haparni kwbangma manwirogno sal, tal, athukiri, hor, twi dabi dalkhe khulumnani chenglaikha, Aphurukhe borokrog khoroksa tei khoroksano phwrwngnani chenglaikha eba janija bwsa bwtwirogno sanani chengkha Talni kothoma, Talni kothoma, tal salni bihik eba talo Bukhuknwi dinggibai maisuklaimarog, abohai kothoma kokrog khukni kokrwbai wngwi hayungo achainani chengkha.

 

Chapter-2

Oral sajakmani yaphang

            Kokrwbaini puila nukjakmani wngkha oral tradition eba khukrwbai,oral wngkha obohai je kokno chwng khukbaisimi sawi, rwchabwi, kholwi, khwna tho-thogkhe khugono rwbai thepawi samani abono ‘Oral’eba Khukrwbai. Chini chuchu bora rachi bosong rwgwi kereng kothoma, kwcham kothoma(myth), kokbokhiri, kokreke, phumukmung, jadukolija aborog jotono Khukrwbai  eba khukni kokrwbai. O rwbaino chwng khwnawi simi swrwngo, swijakno swrwngya, Borokrog aborogno khorogo muitukhwlai simi narwgwi tei khoroksano sao, abono bagwi khukrwbaio nukjagkha bosong rwgwi, dopharwgwi pherlaimani. Kwtal jorani wansukmungbai khukrwbai eba Oralno dalnwikhe bagwimano kaisa wngkha

(1) kereng kothoma(Folktale) tei kaisa wngkha (2) Rwchapmung eba luku Hukumu (Folklore).

Chart no.1.1;  Khukrwbaini dal (Type of Oral)

Oral ( khukrwbai)

Kereng kothoma

(Folktale )

Rwchapmung/ luku hukumu

(Folklore)

 

 

 

 

 


Kereng kothoma (Folktale) wngkha kokbai bwtang bwtangkhe kologkhe samani aboni swijak mang kwrwi khoroksa tei khoroksani aro khwnawi swrwngwi sajago abono kereng kothoma. Abo wngwi mano mwtaini kothoma, Kwcham kothoma tei dalbi dal.

Rwchapmung eba Luku Hukumu (Folklore) wngkha oro Rwchapmung simiya lobmani kokthai, phumukmani kokthai, kapmani, kokbohiri, mwsamung, takmung, thwngmung aborog bebak oro duljakbaio.

oral kokthai phaikha Latin ‘Or’eba ‘os’ kokthaini, Latinbai bini kokmang wngkha ‘Khuk’ eba English bai ‘Mouth’ jora kolokma romwi sajak tongmabai haino hai Latin kok sanairogni bisingono o kokno ‘Oralis’ hwnwi salaiokha. Haikheno 17th centuryo phaiwi abo ‘Oral’ hwnwi sanani chenglaikha, khamao aboni chikonsa kaisa mangpili phunukjagkha.

 

Oral kokthaini yaphang –yarwng(origin of Oral)

os

Oralis

Oral

LATIN

LATE LATIN

Early 17th century

                                                                                                                                               

 

 

 

 

Use over time of oral

1800

1850

1900

1950

2010

Figure 1.1;  Bisi rwgwi oral sajakmani  (use over time of oral)

 

 

 

 

 


oral wngkha chwng bukhukbai je sawi tongmani kokrog abo khunjubai khwnawi muitu narwkmano tei khoroksano khwnathothok rwbai gwnangkhe samani abono oral wngwi mano, koksama simiya bukhukbai borokrog je samung khaimani abonobo oral hwno, aborog wngkha bukhukbai thwngmani, bukhukbai chamani, bukhukbai rwchapmani, bukhukbai tail khaio, bukhukbai khorang judakhe ringo, malmatarogno ringo  aborog jotono oralni hukumu,

bukhukbai ringmani phunukmari wngkha, tokrogno-kur-kurkhe ringo, wakno-lele-lee, pun rwkmano-gii-gii, abohai bukhukbai khorang khaimani aborog jotono oral tradition,

 

 

 

2.1 Folkloreni yaphang-yarwng

         

Folklore kokthai khwnakheno chwng saimano abo Engreji kokthai,banglabai hwno lokosahitya baksa lokosanskriti,lukusruti tei lokayan, Banglaobo Folkloreni kokmamgno twiwi kisa misa jwngjal nukjago, jesaphano wngthung Kokborok kokthaio abono chwng Lukukokrwbai,lukurwchapung, hwnwi sawimano, tamoni hwnkhe Folk-wngkha Luku, Lore-kokrwbai,rwchapmung ,wansukmung dalbidal wngwi mano, Folklore kokthaino puila sanai wngkha British writer William john Thomas 1846 bisio Londonni “The Athenuam” koktuma  bwlaio “Popular Antiquities” hwnwi puila sakha. London-o  “popular Antiquities” kokthaini kokmang wngkha kwcham raida(Old custom and Usages) tei Superstition obohairognose sao, kubui kokmang wngkha obono kusung-kusung romwi khwlai phaimani hukumu-mukumuno hwno “popular antiquities”.Aboni bisiba ulokheno 1851 bisio London-ni Folklorist Thomas Sternberg Folklore kokthaino thepawi kaisa bijab karikha “The Dialect and Folklore of Northamptonshire” aphuruni simino hayung gwnangwi Folklore kokthaino  swinani chenglaikha German  kogo sakha-Die-Folklore, Francerog sakha-Le folklore, Italy sakha-II Folklore, Spainrog sakha-EI-Folklore, aboni ulo 1877 bisio hainohai Londono “Folklore Society” songsajakkha, aswk kwbangma kok sajakmani aboni yaphangle German kokni “Volkskundu” kokthainise phaio. Hayung gwnangwi Folklore kokthaini kokmangno janija kokbai wansuknani chengkha oboni swimung swikwrwng Suphal Bishwas bini “lokomonon

lokosahitya” bijabni 12 pageo bo Folkloreno tamohwn phunugwi rikha-

 

German

Volkskunde

Greek

Demos

France

Demologie

Spain

Demologia/Demosofia

Swedish

Folk minue

Portugal

Demotica

Italy

Demologia

Russia

Naroduyye Tvorchestva

England

Folk-lore

India

Loko-sanskriti,loko kriti,lokoyana,lokosahitya,

Tripura

Lukukokrwbai,

Table;1  Folklore word use different country 


Puila Folkloreno cherna swkang ‘Folk’ tei ‘lore’ kokthaini kokmang rutuk nailaianw o kokthaini yaphang yarwng boro,sabo puila sanani chengkha bo bisini simi o kokthai loi khainani yaprinakha aboni laibuma aswk swrai “Folk” kothaini kokmang tei o kokthaini yaphang-yarwng wngkha ahai- Folk wngkha engreji kokthaibai oxford Dictionaryno rwksai naikhai “people of general”hwnwi swijak mano,1806 bisio Germanhao “Volkskunde” sajkkha,aboni ulo 1808 bisio khoroknwi swikwrwng Brentano tei von arnim borokni lukurwchapmung bijabo o kokthaino swinani chenglaikha, kokborokbai omono kokswlaikhe saimano Lukurog,bosongrog,dopharog,borokrog eba mangrog phiyaba luku kokthaino borokrog kwbangku tabukjora swinairog sainakha,

 ‘Folk’ kokthai bahaikhe phaikha tola kaisa mangpili phunukjakkha:-

FOLK

Chart no. 1.2; Folk  kothaini yaphang ( origin of Folk word)

FOLC

GERMANIC

OLD ENGLISH

FOLK

DUTCH

volk

GERMAN

volk

 

 

 

 

 

 

 


Folk’ kokthaini kokmangno Cambridge Dictionary sakha-“traditional to or typical of a particular group or country,especially one where people mainly live in the countryside, and usually passed on from parents to their children over a long period of time”.

Transcription of  Folk-UK /fəʊk/,  Transcription of  Folk –US / foʊk

Lore kokthai sajakmani yaphang

GERMAN

lehre

GERMANIC

OLD ENGLISH

DUTCH

leer

ENGLISH

learn

lore

LORE

lar

Chart no. 1.3; Lore kokthaini yaphang rwgwi sajagwi phaima( Origin of Lore)

 

 

 

 

 


Lore kokthaini kokmang rwna thangthani kwbangma kokrwbai swinairog sakha lore ni kokmang wngkha simung(knowledge). Lore kokthaino sana thangthani Dr. Tushar chotopadey sakha- lore kokthani yaphang wngkha tutonic kokni bini kokmang wngkha simung ajima(gyan aharan), abono karwibo kwcham English kokthaibai sana thangkhe LARE hwno, German kokbao LEHER tei Dutch kokbai LEER borogbo simung eba knowledge hwnwi salaikha, phiyaba  bobohai knowledge, tamoni Knowladge aboni swngmungbo achaio, bangle kokrwbaini swikwrwng Sufal biswas ni bijab chisa bwkrango sakha wisdom of the folk/Learning of the people.

  

1.2.1 Folklore tamono hwn? tei aboni dal-( What is Folklore  and its Types)

Folklore tamono hwn folkloreni kokmang tamo wngnai aboni kokmang rwna thangthani kwbangma wansugkwrwngrog janija kokmang swilangkha,aboni bising America ni Richard M. Darson bini SDFML(standard dictionary of folklore mythology and legend)“American Folklore” bijabo sakha-“Folklore may refer to type of barns, bread, moids, or quylts;to orally inneriteds tale,song,saying and beliefs and also village festivals,house hold customs and rituals, The common element in those matter in tradition”.           (Amrican Folklore)

Tei khoroksa proverb tei Riddleni wansukkwrwng Archer taylorFolkloreni kokmangno sakha-Folklore is the material is nanded on by tradition either by word of mouth  or by  custom and practise  stop it maybe folksong,folktale, riddleless proverb or other material presented in word”            (folklore and the student of literature)

Jora thai tongkhor swlaijakma hai borokrogni wansukmung swimungbo swlaijagwi phaio abohaino  Folkloreno twiwi hayungni kwbangma wansugkwrwngrog Folkloreni bedek bwprano kariwi phunukkha, aborogno swina thangkhai dalkwbangma wngwi mano hwnwi sakha, Folkloreo eba luku kokrwbaio tongmarog wngkhha- 1)Luku kokrwbai. 2)Luku kereng kothoma, 3)Koktang, 4)Kokbokhiri, 5)Phumukmung, 6)Luku rwchapmung, 7)Rwchapmung koklop, 8)Luku mwsamung, 9)Luku panda, 10)Luku takmung, 11)Luku raida, 12)Luku puitu, 13)Luku Thwngmung, 14)Luku thwngmung, 15)Luku bithi, 16)luku kanrwbai, 17)Luku tammung, aborog jotono lulu kokrwbai eba Folkloreni bedek bwpwra.

Phatar hani wansug kwrwngrog folkloreno dal kwbangmakhe bagwi phunugkha aborogni bising America-ni Folklorist khoroksa A.H Krappe bini soi mung ‘Alexander Haggerty Krappe ‘The science of folklore’ 79 page-o folkloreno Dalchichar  (18) khe bagwi phunugkha aborog wngkha- The merry Tale, The animal tale, The local legend, The migratory legend, The proverb, ballad and folk song, charm, Rhyme, Formalised, custom, Ritual, magic, superstition, animal lore,  plant lore,  aborogno karwibo soisimung(science) bwkhak omorogno sakha-mineral lore, star lore,  akorog

 

Folklore

Folkloreni bedek bwpra bobohai wngwi man abono phunuk thani Dr. Shyam Sundar Pradhan nini Bijab ‘KIMBADANTI: UTSO NIRNAY O BISLESON’ origin and analysis , Page.41, bwkrango Folkloreni bagwi phunugkha-

Chart no. 1.4; Type of folklore  according to Dr.Shyam pradhan

Borokni mung

Manwi khwnwini

rwbai

Khukbai sajakmani

Poito tei terno rwgwi

Yakung yakbai phunukmung

Wamung-swimungni rwbai

Thwngmungni rwbai

Swimungni Rwbai

koktang

Kokbohiri

Phunukmung

Kereng

Kothoma

 

Mwsamung

rwbai

Kwcham kothoma

(Myth)

Malmatani kothoma

(animal tale)

Tei dalbidal

Broto tongmani kothoma

Legend

Mwnwijaknai kothoma

(Myth)

Marchen/  Rupakotha

 

 

 

 


Rwchapmung

 

 

 

 


Dr. Mazharul Islamni folklore dal baknano swrwngwi kokborokobo daldokkhe bagwi mano

 

Folkloreno tebo daldogkhe bagwi mano aborog wngkha -



rem

mung

kokmang

Bobo boro khobjak

1

Khukbai sajagma Folklore

Omono Englishbai Formalize folklorebo hwno, omorog khukbai simi sajago

Kereng kothoma, koktang, phumukmung, lukupuitu, kokbokhiri, lukumung,

2

Thwngwi nukma Folklore

Folkloreo sakno kolwi, thwnwi eba mwsawi sirisitini simi khai phaimani aborog wngkha thwngwi nukma folklore, omo khukbai sajagya khwnawi tei swrwngmungbai khaijago

Luku mwsamung, mamita, lebang, mosoksulmani,mwswi bamani, mwkhwra walaimani, swkwi thwngmani, yakla lamani, kalua ongkhormani, akorog

3

Puitukhaima folklore

Sirisitini simi lukubosongo puitu khaiphaima, dangaima-dangaiphani simi kusungre kusung ter,panda khaimani aborog.

Mwtai-atai, mwnakpuitu, bithibwrai,  ter, banik, mamita ter, lampra, noksuma,

4

Thwngmung folklore

Sakno tongthokrwna bagwi eba sakhamni bagwi bwsakni samung khaijakmarog.

Swkwi thwngmani, wa dumlaimani, phan solaimani, wasok lairwmani, yongla bamani, kalua ongkhormani,

5

Manwi-khwnwini folklore

Dr. Islam ni bagmungo samhai khukni kokrwbairogno karwibo wamung, takmung, swnamungrono rwgwibo folkloreno bagwi mano

Waruk chirmung, twising, khangra, langa, nokhai, kisip, sicching, dula, kasleng akorog

6

Swimung Folklore

Luku kokrwbaio khukbai simi sajak phano baksa swijak tongo aborogno swijak folklore hwno.

Komthai, pali, rignai bumul, risa bumul, akorog

Table;2 Type of Folklore according to Dr. Mazharul Islamni

 

 

 

 

 

 

 

1.2.2 Folkloreni gwrwng (Characteristics of folklore)-

·         Folklore  wngkha khukbai khugo sajak kwcham wngna nangnai.

·         Jora,thai, tongkhor rwgwi swlaijago.

·         Folklore kwtwl kwtal hoda-hukumubai gwdalwi sak sakni hukumuno kwchwngkhai tisao .

·         Folkloreni gwrwngtwi naikhe oroni borokrog lekha-pora rwngya agini borok wngo.

·         Folklore jora kolok romwi bwskango yapri seo.

·         Folkloreo kereng kothoma, kwcham kothoma, abohairog kwbangma nukjago.

·         Folklore bosongbai bosong rwgwi swrwngwi phaio.

·         Folkloreni kaisa kainwi bedek sakbai thwngwi phunug jago. Phunukmari- Matita mwsamung, Goria mwsamung, Luku thungnuk,

·          

 


 

Chapter 3

Hayungni Kereng kothomarogno Rwgwi kok kisa

ancient Egyptian kerang kothoma

Folktale eba kereng kothoma folklorenino kaisa bedek, tangwi manhorya jorani simi bosong rwgwi khukbai khugo sajgwi phaimani kwcham kothomanono kereng kothoma hwno. Jisu kristo achaimani saiba(5000) bisi swkang kereng kothoma tongo hwnwi saimano missor tei pepiraso, Mesopotamia civilizationni Kuneifrom Aikhorni swijak kaisa swilaio saimano, aboni ulo Greek tei Romanni kwcham kokrwbaio. Folklorno  twiwi chernairog kereng kothomani kwcham swijak manma wngkha Missor hao, omoni bisi swraisakhe sawi manya omono sio 2000-1700 AD rogo ‘Rung kwlwkmani’ twiwi o kothoma swijagkha. 1250 B.C swkang Hieroglyphsni swijak kaisa mangpilio missorni kereng kothoma mano, aboni mung ‘A-Grana’. Hayungni kwchamkuk kereng kothoma rutukna thangkha 400 BC swkangni Greekni kokno khursana kwlaio, Athenian ni Philosopher Platoni wansukmungno rwgwi Europeni daltham kerong kothomano khursaimano aborog wngkha- Greek, Celtic and Norse, o kaitham kothomao kwcham kereng khothaoma nukjagma wngkha, boroknai malmata kwrwnglaimani, mwtairogbai borokrog kwrwnglaimao kaisa wanama swngsa kereng kothomarog saimano, Greek tei Romanni kereng kothomao mano Phangwnang ‘Harcules’ tei ‘Abgyas’ ni kothoma mano, Didalas, Ikarasni kwcham kothoma, Hercules phangwnang bolongni singhobai bulaimani aborog greekni kwcham kereng kothoma. Greek kereng kothomao zeus mwnwi mwtai kotorni kothoma,* Zeus wngkha jotoni sai kuchugo tongnai salnii bwsa salbai sursawi phunukjago.

*(COTERELL.ARTHUR,The Encyclopedia of MYTHOLOGY  ,1996, published Hermes hous,printed china)

2.1 Chinese Kereng Kothoma- Chineseni kerong kothoma bwkhak cherwi naikhe chinao kereng kothoma achaikha Buddhism tongtharno rwgwi, mwtai-ataino poito khaima bisingtwi. Chinao 4000 bisi swkangni simi kereng kothoma swijakmai nugjago aborgni nising puila nugjgkha Chaung-ur, Pan-ku, Woufong,akorog. Taoism, Confucianism tei Buddhani kothomano rwgi chinao kerang kothoma sajago. Chinese kerang kothomao kokborokni kerang kothoma Khumpuini kothamabai gwdalmung nugjago, Indian folktalebai bo gwdalmung nukjago,  

 

2.2 Romanni kereng kothoma- Romanni kereng kothomani puila nukjagmung wngkha Augustu mungwi khorksa borokni Holongo rigwi swijak kaichinwi(12) mwtai puitu khaima kothomani bisingtwi. Tiprasarogni chibrwi mwtaini kothoma tongmahai Romanobo kaichinwi mwtaini twise kereng kothoma sajakna chengo, o kaichinwi nwtairogni mung wngkha-

·         Jupiter: The mighty king of the gods. Roman god of the sky, thunderstorms, lightning, weather and air. Also god of law, order, justice, governance and strength. Most important god of the Romans and usually had the highest divine authority over other gods. Husband of Juno.

·         Neptune: One of the brothers of Jupiter, one of the prime gods and ruler of the seas. The patron of sailors and the protector of ships.

·         Juno: Queen of the gods and wife of Jupiter. Goddess of Marriage and Women. Protector and Counsellor of Rome.

·         Mars: God of War, Spring and Justice. Patron of the Roman Legions and divine father of Romulus and Remus.

·         Venus: Goddess of Love and consort of Mars. Divine mother of Aeneas, ancestor of the Romans.

·         Bellona: Goddess of War, Conquest and Peace.

·         Minerva: Goddess of Wisdom, Divine Counsel, Useful Arts, Crafts and Later War.

·         Janus: God of Beginnings, Endings, Transition, Doorways and Keys.

·         Vesta: Goddess of the Home and the Hearth. Matron of Rome.

·         Archaic Triad: Jupiter, Mars, Quirinus.

·         Capitoline Triad: Jupiter, Juno, Minerva

·         Plebeian or Aventine Triad: Ceres, Liber, Libera, dating to 493 BC.

(KOROVKIN.F,1981, Ancient History In Bengali, published in soviet union,page-304)

 

2.3 Indiani kereng kothoma- Indiani kereng kothomano sina thangkhe pula kwcham bharatya sanskritni mwtai-ataini koknono khursana kwlaio Hitopodes kothoma, panchatantra ni kothoma, jataka koothoma, mahabharat, Ramayana, Bhagavat Gita, omorogno rwgwi indiani kwcham kereng kothoma khursajago. cultural india wansuknairog sakha-

2.3.1 Hitopodeshni kothomano haikhe sakha- “The Hitopadesha is a remarkable compilation of short stories. Composed by Narayana Pandit, Hitopadesha had its origin around a thousand years ago. In Indian Literature, the Hitopadesha is regarded more or less similar to the Panchatantra. In the vein of Panchatantra, the Hitopadesa was also written in Sanskrit and following the pattern of prose and verse. Hitopadesh tales are written in reader-friendly way, which also contributed to the success of this best seller after ‘Bhagwad Gita’ in India. Since its origin, Hitopadesa has been translated into numerous languages to benefit the readers all over the world.

2.3.2 Panchatantra-The Panchatantra is a legendary collection of short stories from India. Originally composed in the 2nd century B.C, Panchatantra is believed to be written by Vishnu Sharma along with many other scholars. The purpose behind the composition was to implant moral values and governing skills in the young sons of the king. The ancient Sanskrit text boasts of various animal stories in verse and prose. During all these centuries, many authors and publishers worked hard to make these fables accessible and readable by a layman. The grand assortment has extraordinary tales that are liked, perhaps even loved by people of every age group.”

The Panchatantra (also spelled Pañcatantra, in Sanskrit:पञ्चतन्त्र, 'Five Principles') or Kalīleh o Demneh (in Persian: کلیله و دمنه) or Anvār-e Soheylī (another title in Persian: انوار سهیلی, 'The Lights of Canopus') or Kalilag and Damnag (in Syriac) or Kalīlah wa Dimnah (in Arabic: كليلة و دمنة) or Kalila and Dimna (English, 2008) or The Fables of Bidpai. (or Pilpai, in various European languages) or The Morall Philosophie of Doni (English, 1570) was originally a canonical collection of Sanskrit (Hindu) as well as Pali (Buddhist) animal fables in verse and prose. The original Sanskrit text, now long lost, and which some scholars believe was composed in the third century B.C.E is attributed to Vishnu Sarma. However, based as it is on older oral traditions, its antecedents among storytellers probably hark back to the origins of language and the subcontinent's earliest social groupings of hunting and fishing folk gathered around campfires. It illustrates, for the benefit of princes who may succeed to a throne, the central Hindu principles of Raja niti (political science) through an inter-woven series of colorful animal tales. The five principles illustrated are:1

·         Mitra Bhedha (The Loss of Friends)

·         Mitra Laabha (Gaining Friends)

·         Suhrudbheda (Causing Dissension Between Friends)

·         Vigraha (Separation)

·         Sandhi (Union)

 

1,(Visnu Sarma, The Panachatantra, translated from the Sanskrit by Chandra Rajan, (London: Penguin Books, 1993). (This translation is from the Jain monk Purnabhadra's 1199 C.E. so-called North Western Family Sanskrit text that blends and rearranges at least three earlier versions.)

 

2.3.3 Jataka Tale -In 300 B.C, the Jataka Tales were written for the mankind to gain knowledge and morality. Ever since, Jataka tales have become story books that are both enjoyable as well as knowledgeable. Originally written in Pali language, Jataka Buddhist tales have been translated in different languages around the world. The luminous fables of ‘Jataka’ are intended to impart values of self-sacrifice, morality, honesty and other informative values to people

{(http://www.culturalindia.net/indian-folktales/)time-2;30pm,date-13-04-2017}

2.4 Bibleni Kothoma- Aborogno karwibo swami kwcham Bibleni (old Testament) kothomano rwksawi naikhai saimno swkango borokrog mwtairogbai koksalaiwi tonglaimarog  saimno,  Bibleni Genesis chapter naikhe saimno puila kaitor bwphang waphang borok tei malmata swnamkha aboniulo borokrog bai malmatarog kwrwnglaimung thangsa, tongmabo thansa phiya simaphang bwthai chamani ulo borokrog sumsokgo kwlaiwi kaitorbai chalnani nangkha, tei soitan chibukni aro habwi borokno phemlokmabai borokbai malmatani halokbo chalwi thangkha, oro chwng nugkha borok, malamata, soitan tei kaitor borogni bising kwrwnglaimung, nukjago ulo kagwi thangmani, aro kaisa kebengmungni mari mano abo wngkha malmata bai borok chalmani, aboni ulo borokrog kaitorbai chalwi haparrogbai kwrwngnani nangkha, borokrog aphuruni simi wansukmung, simung phaikha, buphangno nugkhe khulumkha, twino nugkhe khulumkha, watwi-nobar-satungno khulumkha, abono tabukni folkloristrog Animism hwnwi sakha. Ahikhe hayungo borok ernani chengkha kusung kusung jora romwi borokrog abono khukbai khugo salaiwi, laiphaijak jorano muitu khailaikha.  kwcham kereng kothomani thwnggwrwngrog(Characters)  wngkha Nobar, watwi,sal, tal, mwtai atairogno rwgwi mang sajago abono karl maxni theory rwgwi ‘Solar Theory’ hwnwi sajago. Tamoni hwnkhe joto kwcham kothomaro salno kitingwino kothoma sajago (lokosanskriti Methodology,sanad kumar mitra,page52).

Folktaleni eba kerong kothomani kokmangno (International encyclopedia of social science vol.5 and 6) bijabo sakha, “.... prose narratives that are regarded  as fiction are called folktales. They usually recount the adventure of animals  or humen, but ogres and even deities may appear in them. A variety of subtype maybe distinguished including drolls or noodles, trickster tales,  tall tales, dilemma tales, formulistic tales and moral tale or fables.  Folktale are known  as marchen in German. The have been known as fairy  tales in English, but this is inappropriate both because fairies seldom appear in  folktales and because narrative about fairies are usually regarded as true.

  The distinction here between truth and fiction refers  only to the beliefs of those  who tell and hear these tales and not to our belief , to historical or scientific fact, or to any ultimate judgement of truth and falsehood. In diffusing from one society to another, a myth or legend maybe accepted without being believed, thus becoming a folktale, in the borrowing society” 

(International Encyclopaedia   of social science, vol.5 and 6)

2.5 Kokborok kereng kothomani kokyaphang-

Tripura hasteni kereng kothomani laibumano rwgwi nainakhe Tiprasa luku bosongrog hukkhai chalaimani molo teisa kiphilwi thangna kwlaio, jeswk bwskango phaikha amswkno teisa ungklokni kokno wansugna nango, tamoni hwnkhe a joraono kubui hukumuni mangpili nukhoro, burchwk burarog samlaima tongo Dongoima-Dongoiphani simi Tiprasarogni thangnani kaisa lama wngkha huk, hukno kitingwino hukumu mukumu, rwchapmung, mwsamung, kothoma, kereng kothoma, dalbida achaikha. Bisi kwbangma swkang Tipra luku bosongo swrwngmungni boyar kwrwikho. Aphuru borokrog hukno kitingwi, chamung-numung ajio,bolongo tongmabai bolongni malmatani yakni Katina bagwi bwphang saka nok tango, eba Giring kuchukkhe tangwi tongthai swnamo, aboni bagwino kwcham jorao kokbork kereng kothomaobo malmata tei borokni mangno kwbangkug gwrwng nukjago. Borokrogni langmao pula chamung ajinani wansugmungse phaio, ulose simung, wansugmung achaio, chamungni bagwi borokrog hukni samung paikhe bolongo mui naitugo, mui naitugmani bisingtwi bolongni malmata romnani  bolongni malmatabai kwrwnglaima nukjagkha, “Bura burichwk tha kaimani” kereng kothomao bolongni mwkhwrarog Bura-Burichwk Tha kaimano khurwi chamani nugjagkha, S.Thompsonmotif index of folk literature’-o Motif kokthai omonibagwino sajgkha Kokborok kereng kothomaobo malmatarogbai borokrog koksalaio. chibuk hasikiri kothomao chibuk tei borokni kothoma sajagmao chibukno kwbangkuk kirima singsakhe phunukjakgkha, Dongoi eba khumpuini kereng kothomao Borok bai malmata thansa tongwi manya obo hoda gosiya abohai hodani radarogbo nugjago, abohai kwbangma kereng kothoma sirisitini simi Tiprasa lukubosongo Huk khai chaphuruni simi Borokrogbai malmata kwrwnglaimani nugjagkha, kwrwngmani bisingtwi Borokrog malmatarogbai choba wngnani chengkha, abohaikhe Kokborok kereng kothomao hodani raida tei mangpilibo nugjago, paithago lukubosongno kokkwcharmung  phwrwng tei lukubosongni laiphaijak kokrogno kereng kothomani bisingtwi muitu manrwo.

Kokborok kereng kothoma kwbangkugno khugbai khugo kochogwi tongo, swijakya khwnaya achwi achuni thani khwnawi phaio, Tiprasa luku bosongo kererng kothoma chwrairogni bagwi simi sajagkukmani kwbangkuk nukjago, kereng kothomano omaohai jora sajago jephuru chwrairog thuya eba kok khwnaya wngwi tongkha a jora chwrairogno bandinani bagwi kirima singsa kereng kothoma, mwnwi kothok kereng kothoma, Burasa mwtaini kothoma dalthwgwi sajago, haikhe chwrairog khwnathokjagwi, kirijagwi, thuo ebakhe khao tongthokjagwi khwnao. Aboni bagwi kereng kothomao kubui tei magic,motif dalokjak hwnwi phatarhani wansuk kwrwng folklorist Dr.verar elwin sakha- “The ‘Magic article’ motif probably originated in the east and spread thence across the world

 

2.6 Kereng kothomani dal (Type of folktale )-,,

Hayungo Folkloreni twi samung khainairog kereng kothomano kwbangma raida twi khagwi phunugkha, aboni bising tongo jotonisai sinijakma wngkha “Type and motif index” o Raidano puila swnamnai wngkha 1955 bisio Stith ‘Thompson’ hayung gwnangwi o Raidabai no folktaleni swikwrwngrog samung tangnani chengkha. 1971 bisio Finland Universityni ‘Finisha Literary society’ni Professorrog o raidatwi swinani chengo.

puila Americani STITH THOMPSON tei Finlandni ANTTI AARNE Folkloreni lama kolokma samung tangmani bisingtwi hayungni kereng kothomano bebak dal-dalkhe bagwi phunugwi  rikha, borogni swijak bijab “The Types of the Folktale” o bijabo hyungni joto kereng kothomano 2499 dalkhe bagkha. Borogni mote joto kereng kothomanono kaisa Types swnamwi rimanise, khamao kereng kothomani dalrogno A,B,C,D...Z jorakhe bagwi phunugkha- Puila Type system rwgwi ‘Stith Thompson’ bini Bijab ‘Motif Index of Folk Literature’ o mathematical numberbaikhe Mythological motif no A0-A2899,Animal(B0-899) numberbai bagwi phunukkha.

 

A.      MYTHOLOGICAL MOTIFS (A0-2899)

B.       ANIMALS( B0-899)

C.        TABU

D.      MAGIC

E.       THE DEAD

F.       MARVELS

G.      OGRES

H.      TESTS

I.         .......

J.        THE WISE AND THE FOOLISH

K.       DECEPTIONS

 

L.       REVERSAL OF FORTUNE

M.     ORDAINING THE FUTURE

N.       CHANCE AND FATE

O.      ......

P.       SOCIETY

Q.      REWARDS AND PUNISHMENTS

R.       CAPTIVES AND FUGITIVES

S.       UNNATURAL CRUELTY

T.       SEX

U.      THE NATURE OF LIFE

V.      RELIGION

W.     TRAITS OF CHARACTER

X.      HUMOR

Y.      ......

Z.       MISCELLANEOUS GROUPS OF MOTIFS

 

Table no.2.1

STITH THOMPSONni 2499 dalno jotono khobwi teisa hainohai daltham khe bagwi phunugkha-

Kereng kothoma (Fokltale)

1,Malmatani kothoma

(Animal tale)

2, Magic tale

3, Mwnwi kothok kothoma (lughing tale)

 

 

 

 

 


Tei khoroksa Bangla sahityani wansukkwrwng Suphal Bishwas bini ‘LOKOMONON-LOKOSHITYA’bijab 130  page no. Kereng kothomano  phunugkha.

Kothoma  (Tale)

Kereng Kothoma(Folktale)

Chwrairogni kothoma

 Kokbom kothoma

Rwchapmung  kothoma

Mwtairogni kothoma

(Fairy tale)

Kokbiti Kothoma

Malmatani kothoma

(Animale tale)

Kwcham kothoma(Myth)

Brotoni kothoma (Ascetial Tale)

legend kothoma

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


2.7 Kereng kothomani gwrwngrog (Characteristic of folktale)-

Joto kereng kothomani gwrwng thansa phiyaba kereng kothomani bedek bwpra naiwi aboni gwrwng juda phano wngwi mano, Kereng kothomani gwrwngrog omohai wngwi mano

·         Kereng kothoma kaisa khukni kokrwbai.

·         Joto kereng kothomano puila khukbai simi sajagwi phaio.

·         Kereng kothomao phwrwngmung(teach a lesson) tei kokkaham(moral) tongo.

·         Kereng kothomao kwbangkugno Borok tei malmatani mang mano.

·         Kereng kothomao wngwi manya manwirogno kubuikhe phunugo.

·         Kereng kothomao rwngmung tongna nagya , lekha pora khaijagya phano kereng kothoma saimano.

·         Kereng kothomao hoda-hukumuni mari nugjago

·         Kereng kothomao mwnwi kothok kothoma, kirima singsa kothoma, tongthar, wngwi mano.

·         Kereng kothoma amchoi  thwgwi juda-juda wngwi mano.

·         Kereng kothomano sabo swikha aboni mung manya,

·          

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Chapter-4

Koborok Kereng kothomao Borok tei Malmatani kwrwnglaima Bobohai

Tei Koborok kereng kothomani dal

Hayungo joto Hoda–dophani kereng kothomahai Kokborok luku kereng kothomao Borok tei Malmatarogno rwgwi kwbangkuk  sajgo, o kainwi mang Borokni bwkhak tongo- Bubagra, Ochai,  Randa-Randi, Hukkhai chanai, Sikla-Sikli. Malmatani phaising mang nukjago- Mayung, mwsa, Swi, Siyal, Sinjo, Tokma, Tokthu, Aming, Tokha, akorog. Omorogno karwibo mwtai-ataini mangbo nukjago- Burasa, Swkal,Horni mwtai, Thwi nungnai mwtai, Nokhani mwtai, akorog. Haparni Buphang-waphangrogbo kereng kothomao duljago aborog wngkha Chethuang, Kuchuk  kherengbar, Khumpui,akorog. Khamao  kisa gwrwngni dalno khagwi phunukjgkha-

 

Kereng kothomao tonggwrwng nukjamarog

Borokni gwrwng

Malmatani gwrwng

Buphang-Waphangni Gwrwng

Mwtai-Ataini gwrwng

Tongkhorni gwrwng

Chwla

Bwrwi

Ruaja

Bubagra

Randa

Randi

Ochai

Barua

Akorog..

Mwsa

Mayung

Chubuk

Sindwrai

Sinjo

Kerang

Mwswi

Masandwi

Akorog..

Chethuang

Kuchuk -kherengbar

Khumpui

Majilata

Buriphang

Mandago- buphang

Akorog..

Burasa

Swkal

Noksuma

Twini mwtai

Chkrama mwtai

Sangrongma

Akorog...

Nokha

Chumwi

Nobar

Watwi

Satung

Akorog...

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 


Tripurao Kokborok sanairog kaichar Dopha tongo borog wngkha Debbarma, Reang, Jamatia, Tripura, Murasing, Kalai, Rupini, Uchoi.. o kaichar dopharogni kereng kothoma amchai rwgwi kisamisa pherlaimung nukjago, bhaikhai pherkha aboni kokno wnsugkhe chwng saimano, kereng kothomani gwrwng wngkha khukbai khugo simi sajagwi tongo swijakya, aboni bagwi jora,thai tei tongkhor swlaijakmahai bini kothoma kisa-misa swlaijagwi thango. Bisi kwbangma swkang Tiprasa lukubosongo tei Borokrogni thangsung langmao bolongni malmatarog wngkha borogni ganani manwi. Chwng saimano Tiprasani hoda achaima yaphang wngkha huk chawi  kami khamni bisingtwi, Huk kwrwngsa thaio chaya, bolong hakra bolong kuthuko thangwi huk swlai chao, haikheno bolongni tongmung-chamungno tei dal-bidal manwirogno nugwi Borokrogni wansukmug swlaijagwi phaio, mwtai-atai, burasa, swkal, bolongni mwtai hwnwi mung pharnani chengo,

Tiprasarogni kwcham hukumuno rwksai naikhe Tiprasarogni mwtai omono kaisa hwnwi kwrwi, kwcham jorani simino Huk chawi bolong walwngbai gwdalwi tongmabai bolongni malmata,bwphang-waphang, twima-twsa, hathai haphungno, sal, tal, athukiri, watwi, nobar, pherangno khulumo, abohaikheno haparbai kwrwngwi kwtal kwtal wansukmung khorksa tei khoroksano salainani chengkha. Khaobo kirimung phaikha bolongo dalbidal malamtarogno nugwi, bwphang kotor, burasarogno nugwi abohaikheno, yokmungni lama rutuklaikha, mwtaino surinani khulumnani swrwngkha, simungni bisingtwi chobakhai thangwi tongnnai swrwngkha. Aphurukhe saimankha thangwi tongnai hwnkhe bolongni manwibai choba khaina nangnai, o jorano eba pirino thangnani bagwi choba hwnjago. Ahaikheno borokrog malmatabai kwrwnglaimao nukjagkha -choba wnglaima, kwthalaima, kaijaklaima, dalbidalkhe nukjagkha. Kokborokni kereng kothomao malmatarogni gwrwng phunukyakhe kereng kothoma wngwise manya, kwbangkukno malamtarogni gwrwng nukjago- Nuaini kereng kothoma, khumpuini kereng kothoma, kuchuk kherengbar, chibuk hasikiri, hulok,kerangnai mwswi, tokthu bai bwrchwk bura, ualaibai kenjua mura,

 

 

 

3.1 koborok kereng kothomao bo dalo bahaikhe nukjagkha-

Kokborokni kereng kothomano kubunni raidao bakmahai koborok kereng kothomanobo dalchar(8) khe bagwi  mano bagwi mano..

Kereng kothoma

1.Malmatani

Kereng kothoma

2. Raida rwkjak kereng kothoma

3.bosong rwkjak kereng kothoma

4. Nukhung khamani kereng Kothoma

5. Butuani kereng kothoma

6.Mwtairogni kereng kothoma

7. mwnwi kothok kereng kothoma

 

 

 

 

 

 

Chart no; 3.1 . Kokborok kereng kothomani dal

 

 

 


3.1.1 malmatani kereng kothoma- kereng kothomani kwbangma bedek bwprani bising malamatani kereng kothoma wngkha kwchamkuk, kereng kothomao kwcham jorani simi Borokrogni tongmung chamung hai malmatarogni tongmung-chamungno  kereng kothomao borokroghai kheno nukjago. Kokborokni kereng kothomao malmatarogno siya-rwngya haikhe nukya borogbo borokroghai koksao, borokroghai tongmung chamung phunugo, malmatarog waisa waisu borogni chamung wngo, waisa wisu pusijaknai manwi, waisa-waisu lama phunuknai tei achwi-achu hwnjago, ahaikhe Kokborok kereng kothomao gwrwng nukjago, folktaleni baksa wansugkwrwngrog khakhaio hayungo puila kok achainai kereng kothomao malmatarogni kokse. Aboni bagwino hayung gwnanggwi joto hoda-dopha tei ha rwgwi kereng kothomao malmatarogno koksamani borokrogbai kwrwng mani nugjgo, omo wngkha wansugmani kokse,

Kokborok kereng kothomao malmatarog nugjakha mayung, chibuk, mwkhwra, sinjo, wak, yonggwla, mwswi, aming, musuk, thwk, ahh, akorog. Borgbai Borokrogni halok kwrwngma nukhung kaisani borokhai, aboni phunukmari nugo- Bwrchwk bura tha kaimani kereng kothomao bwrchwk-burabai bolongni mwkhwrarog koksalaimani, mwkhwrarog tha kaiwi tonmani, oro  mwkhwrarogse boroknisai siyan gwnangkhe nukjagkha.

 

3.1.2 Raida rwkjak kereng kothoma- koborok kereng kothomao haparbai gwdalwi borokrog tongthani borokrog okra chakrani ko khwnaya wngwi bolongni malmata khawi thangmani nukjago, hodao kaisa phwrwngmung rwo malmatani gwrwngbai, chwng ‘Mayung saggwnangma’ kereng kothoma khwnakhe saimano Bukhuknwirog buma samni uturgala twi tatukudi hwnwi samni  kok khwnaya wngwi mayung sakgwnangma khawi thangmani. Omhai kaisa manwini tei kaisa wngmani kokno aphatar hani Folktelni twi cherwi nainai wansuknairog “TOTEM” hwnwi mung rwkha, totem wngkha kaisa raida, takhaidi hwnmano khwlaimani,

Teibo nugkha kuchuk kherengbar kereng kothomao kherengbar bubarno kholw takandi mwtaini swraimung nangnai hwnwi mwtai sakhwlaimani kokno khwnaya wngwi chwla bwrwi hulok tei muphuk khawi thangmani nugo, kereng kothomao borokni khuktwibo swraimung rwjagkha kherengbar khumno “thinango chwng kwnwini kothoma sajakna tongkhe o kherengbar bubarbo tini simi tei tamotom sithun” aphuruni simi kherengbar motomliya tabukbo, tei hulok bai muphuk nuklaikhe tabukbo khaklap buo aboni mari wngkha hamjaklaimungni mari, kereng kothomani bisingtwi kubuini marino tabukbo nugo.

3.1.3 Bosong rwkjag kereng kothoma- Bosong rwkjak kereng kothomao nukjagkha kaisa bosongni borokrog tei kaisa bosongno satok-pitok  khaimani, o bohai koktuma mano paithago satokjagnairog bolongni malmata wngwi thangmani kokbo mano, ‘koktasadi’ kereng kothomao nukjagkha kainwi bosongni borokno, kaisakhe gwnang bosong eba bubagra bosong, tei kisakhe Kamini hukkhai chanai bosong. Kereng kothomao nukjagma wngkha Kami khungsao khoroksa Bubagra bini birindiarog Bubagrani seleng swnamna bagwi kamini jotoni sai bwrwi naithokrogno romwi Bubagrani aro twlango, amohai jora a kamio hukkhai chanai nukhungni burwi sikli khoroknwi tongo borogni goron naithokmani “mailwma’ tei ‘Khulungma” swk. Abono twiwi bini ma-pha songbo wanajak buphurubo bini bwsajwksongno romwi twlangjakno siya, salsa buma-bupha huko thang tongma jora bwsajwksongno sawi kwlangkha ang phaiyasak norok nokni ta-ongkhordi, kokbo tasakaidi,  ayango bubagrani birindiarogbo kaimi mariwi naituk phaima jora, borogni Gairing ganatwi laimani jora a bukhuknwi bwrwi bumani koknaya wngwi bahanok koksama khwnawi, Bubagrani birindiarog borogno romwi twlango, ulo Bubagrani nogo tongwi borog bukhuknwirog khao tongwi tongthok manyawngwi hor-sal kapmang kapmang thwi thangkha, ayng masingo borok bolongni tok gwngwi thangkha. O kereng kothomao nukjagkha bosong  kotor bosong chikonno satokmani paithago bolongni malmata wngwi thangmani, bolongni malmatarog wngkha yokjak, borog hukbo khaiya, tabo tangya, borog ahaino chamung manwi tongo, aboni bagwi oro tongthokmungni thai wngkha malmatarogni, obohaikhe bolongni malmatarogbai kereng kothomao sursamani mano.

Masandwini’ kereng kothomaobo bosong kotor tei chikon, phangwnang tei phan kwrwini mangpilino phunugkha, o kothomao Mayung tei masandwini mangno phunugo, mayung wngkha bolongni jotonisai kotor  tei phangwnang, Masandwikhe chikon bosongni, masandwi chikonphano bini bisubai mayungni bikhumuno surwi  nainani koikha, saboni hilik, phiyaba oro mayung pailiya, oro malmatarogni bosongbai borok bosongni halokno sursawi phunugkha, chikon eba tolao kwlaijak bosongrog kotorbai tongnakhe bobohaikhe tongnani nag, tei kaisa oro kwplaikhe tongnani koktunbo mano. Kereng kothomao malmatarogni grwngbai borokni hoda halok kwrwnglaijak, kereng kothomani bisingtwi saimano malmatani bosongobo boroknihai kuchuk hache, kotor chikon hoda nukjago, aboni bagwi kereng kothomao malmatarogni mang eba gwrwng nangkugmani.

 

3.1.4 Nukhung khamani kereng kothoma-  Kokborok kereng kothomao borok tei malmatarogbai halok kwrwnglaiwi bwsa-bwtwikhe nukhung khalaimani nugkjago, “Juangkhapha” kereng kothomao bolongni mwkhwra jara bai sikli khorksa nukhung mairang khawi bwsa bwtwi manwi paithago tongwi manya wngwi bwrwi kharwi thangmani nukjago, orokhe kwcharo kaisa kebengmung nukjagkha, o kebengmung wngkha borok tei malmata halok kwrwnglaimanya, malmatarog borok haiya, phiyaba borognibo kaisa muchungmung tongo, o muchungmung  wngkha borokbai baksa tongnnani. Nukhung khamungni o kereng kothmao nukhungni manwi khwnwirogno swrai swraikhe phunugkha aborog wngkha, chini lukubosongni mukumu chakhwi-khok, thapa-hor, nokni aming, kwbangma nukhung khana thangkhe tamo tamo manwi nang abono phunugkha, Phiyaba omono hoda gosiya borokrog tongwi manya ononose phwrwngna naio,.

Chetuang’ ni kereng kothomaobo bukhuknwi bwta bahanok nukhung khana naimano hoda gosiya wngwi paithago haparni manwibai kwrwngmani nukjago, haparni manwi khwnwirog Buphang, waphangni simi chengwi malmata toksa, toktwi, jotono boroknbai kwrwnglaimani kereng kothomao mano. Chethuang kereng kothomao nukhung khungsani borok thwi  kaisani bwta bahanok kaijakkhe tamowng? Kereng kothomao kamini borokrog eba ma-pharog borogno kainani naikha, phiyaba bwrwini bisingtwi mwtairog abono mwthaknani naikha, tei imango bwrwino chethuang buphango kawi nokha sakao kawi thangnani sakha, Tiprasa luku bosongo tongmung a jorao buta bahanok kaijagkhe tabuk jora chini hodaobo o raida tongwi tongkhamun. Kokborok luku kereng kothomani bisingtwi tei kaisa kubuini mari tabukbo nukjagwi tongo, abo wngkha chethuangni tabukbo bosok kwrwi, a jora bwrwi chethuang buphango khawi bosok kaphai kwlangmabai tabukbo chethuangni bosok kwrwi.

3.1.5 Butuani kereng kothoma- kwtal jorabai kwrwngna swkang borokrog hoda hukumuno swnamnani bagwi lama kolokma himwi phainani nangkha, kwbangma thaio deramung tei butuani samungbo tangnani nangkha, Kokborok kereng kothomaobo butuani mangpli nukjago, malmatani kereng kothoma sajakthani kotor malmatani sai chikonrog siyan gwnang nukjagkha. Je malmata sakbai mangbai kotor borogkheba butua khe phunugjakkha,  

Siyalsani’ kereng kothomao saimano siyalsa hatio thngwi khoroksa burani tok phalmano nugwi chana muchungjakmani nugwi tongwi manliya, burani aro thangwi swngwikha, achu bura nini tok bwswkkhe phalnai ani anghikno samungrwnani bagwi painani, bura sapungni mai chajakya bini tokno mwrwknaibo kwrwi, maibo machaya, siyalsano nungwi sakha- siyalsa nwng ani tokno nai tongsokgradi ang nogo maitulu khobsa chawi phaigrana, siyalsa sakha tawanadi achu ang joto nai tongnai tei bui paina phaikhe phalwi rwnai, haikhe bura mai chana thangsani Pinjwrani chobjak joto tokno chawi paikha, chabaiwi siyalsani totwrao pinjwra kwchawi sokogwise manliya, ayang  bura bo phainani naikha tamo khainai pala manjakya wngwi pinjwra totwrao kanjakkhai kharwi thangkha. Ulo Bura phainai phaiba bini tok masa phano kwrwi tok bikhumubai bwthwi simi kwlaijak, Bura siyalsano jolijagwi rwktharwi thangkha, bolong kuthugo thangwi siyalsa bini totwrani pinjwrano tei sokogwise manliya, ahaikhe tongmang atomsa ganao mwsamabai malaikha siyalsa mwsamano sakha –mwsama ayang khwnagwradi, nini nwsairog hatini muihan pai rohormani ang rujuwi  matubukha abono kisa sokogwi narwkgradi, haikhe mwsama siyalsani kokbai sokogwi rikha tei siyalsa kharwi thangkha. Abohai siyan  gwnang tei butua malmatarogbai borokrogno kokkwcharmung phwrwngo.

‘Kerangsani’ kereng kothomao nugkha Hachwktibai Hachwkrai chana mai kwrwi nukhungo bwsa masa suchu kwlwi bwsa manjamani, salsa bolongo mwi rutukna thangthani Kerang masa manbukha, borog hiksangnwi wansugkha a kerangno mui songwi tonkhe chawanu chwngno waisa waisu chubaanw, salsa hachwktibai hachwkrai huk tangna thanglaikha, hukbo borogni gairing ganao, haikhe kerangsano sawi kwlangkha chwng huk tangna thangnai nwng kwlwi bwsano waying narwi tongdi, kapkhahwnkhe sahordi tei thailik kwtwirog kwlangwi thangkha kwlwibwsa kapkhe charwnani bagwi, kerangsa kwlwibwsani thailik kwtwino chana muchungjagwi  kwlwibwsano kisa tongkheno kichigwi kaprwo, kwlwibwsa thuma sisakhe bini thailikno chana sano hwnwi bumano sawi, kwlwini thailikno chanani. Ahaikheno kerangsa swrapsa tongkheno kichigo tei kwlwibwsa kapkhe buma kiyok-kiyok khwnawi kerangsano swngo kwlwibwsa tamoni kap, kerangasa sao thailik chana sano, buma thailik charwna dagio phiya kerangsa bono charwya bebakno bo monogwi khibio, ahaikhe joto chabaiwi, kwlwibwsano yakarwi kharwi thango. O kereng kothomao borokrog malmatabai kwrwnglaithani waisa waisu butua wngmani nukjago, oro kerang bo bolongni malamata hwnphano Boroknisai bwswk siyan gwnang obono phunugo, Butuani kereng kothoma bakmario borok tei malmatani mangno jeba kaisa butuakhe sajgo,

3.1.6  Mwtairogni Kothoma- koborok kereng kothoma  bakmario mwtairogni kothomano kaisa judakhai nawi mano, Kokborok luku kereng kothomani dal kaisao nukjagkha Mwtairogni ruai manwi borokrog hamwi chawi tongmani tei babaisa nugo swraimung chawi hamya lamao thangmani, kaisa kubuiya wansukmung (Fiction) phaio(1), omo hai kothomaobo  bolongni Malmatarog mwtaini mang nagwi,mwtairog nukjagyaphano khorangbai kwrwnglaimung kereng kothomao sajago. Kwcham jorao borokrog puitu khaio je Borokrog thwikhe mwtai-atai, burasa khawi thango swkal mwtai wngo, aboni bagwi borokrogni khao kaisa kirimung phaio tei borogni yakni katiwi tongnani bagwi pun tok-tharwi barogo, samung rio, ahaikhe khaikhe mwtairog khakwchangjago hwnwi borokrog khakao. Ahaikheno Kokborok kereng kothomao kwcham jorani huku-mukumuno romwi mano,

1,(Rai,Arunduti,2000,TRIPURA UPAJATI LOKAKATHA SAMAJ O RUPTATWA,TRI, govt of Tripura,Agartala)

3.1.7 Mwnwi kothok kereng kothoma- Mwnwi kothok kereng kothomao Butuarogno twiwino sajago. Mwnwi kothok kothomao kubun kothomani saiphano lukurog hamjago,  chikon chikon kothomarog sak baksa sak chalairogni bisingono salaima nugo, agirogo nukjago mwngsaswk mwtaini ter, pandarog bwrwiro hopung broto tonglaio, abohai hopung thuyawi tongna nangmabai borokrog jorakolokma o mwnwi kothok kereng kothoma salaiwi jora lairwo, sikla-siklirogbo jainokrog sawi mwnwilaio, Kokborokni kereng kothomao mwnwi kothok kothoma wngkha -Yamroksa , Hadulsabai-walaisa, selersa, siyalsa akorog..

Joto Kereng kothomani kokmang kaisabai  kaisa kwrwnglaijak bahaikhe hwnkhe kaisa kereng kothomao mwnwi  kothok simiya aro khakhama, tongthokma, wanamabo tongo, aroni bising thwnggwrwngno(character) kwbangkuk mokol kaijago, Yamroksa kereng kothomao kwbangmano yamrokni thwnggwrwngno maokl kaijago, o  kereng kothomao butua wngma simiya bini thwnggwrwngo tei kothai thepamao kaisa mwnwimung goron mano. Kereng Kothomano cherwi naikhe saimano – Yamroksani kereng kothoma dal kwbangma tongo, aborogni bising kaisa kothoma wngkha ahai, sal kwbangma swkang Yamroksa mungwi borok khoroksa tongmani, salsa bo buphang bedego achugwi yaphango ruabai tanwi tongma jora  kamini chakra khoroksa a jora lama ganatwi laima jora Yamroksano nugwi sao, Yamrok nini buphang tanmato chayakho nwng  buphangbai baksano kwlainaikha, Yamroksa chakrani kok khwnayawino buphang  tanwi tongo, ulo swrapsa tongkheno yamroksa buphangsakani brumsa kwlaikha, logilogi a chakra Yamroksano Thwikha-thwikhaa hwnwi sochaphaikhe, yamroksa yakung-yakrog kukbaikha,ulo a chakrasa  thangwi paima ulo yamroksa bini khao kaisa khao habwi tongrwkkha abo wngkha bo thwi thangkha, a chakrasa kok  khao nangjagwi yamroksa wansukkha ang thwise thangkha hwnkhe ani bwsakba mwnamwi sogwise thangnaikha ang tei ahaikhe tongwi chaliya hakor chogwi phobjak paima chao hwnwi, hakhor khurwi bokhorok simi lupapakhe phobjagwi tongkha,

Sakani o khaksa kothomao Yamrokni Butua samungno khwnawi khao kaisa mwnwi mung phaio, abo wngkha borokni tongmungno nugwi khao tongthokmung rio, o tokmung eba tongthomungno kereng kothomani phola, kereng kothomano kwtangkhe tonnai,

Yamroksani tei kaisa kothomao nugkha bolongni tokthubai koksalai mani o kothoma Tripura dophao kwbangkuk sajago abo wngkha ahai., Yamroksa salsa buphabai hatini kwtwi paiwi chrwphaijagmani kwtwi machawi belaino thokjagkha, thokjagma marwi buphayung songni bukhuk, khanggarog swlagwi chasio, abono bupha nugwi tongwi manliya rang khoksa yapharwi rikha hatini paiwi  chaphainani bagwi, haikhe kwtwini mung Banglabai manya wngwi buphano swngwi nakha , kwtwino banglabai ‘Gur’ hwno. Salsa Yamroksa kwtwi paina hwnwi hatio thangkha, gur-gur-gur hwnwi, tamoni hwnkhe Yamroksa belaino bwkha koplok,


 

3.2 Malmata tei Borokni gwrwng kereng kothomabai phatarhani kereng kothoma bwswk soklai (Kokborok folktale)

Kubun luku bosongni kereng kothomarogbai Kokborokni kereng kothomao gwrwng rwgwi boro pherlai tei boro sollai naina thangkhe nukjago, phatar hani kereng kothomabai kisa misa sollaimani nukjago,

a)       Malmatabai Borokrog kaijaklaimani kothoma Kokboroko ‘Juangkhafa”ni kereng kothomao mano, o kothomao Mwkhwrabai Borok kaijagwi nukhung khamni tei bwsa bwtwi wngwi paithago bwrwi tongwi manya wngwi kharwi thangmani. Abohaino phatar hani kereng kothomaobo Borokrogno Malmatani Bosong hwnwi chongwi najagkha, ‘Pallab sen Guptani’‘Mandan Red Indian Rupkatha’ Bijabo Rad Indianrogni kaisa kereng kothomao kokborokni kereng kothoma gwrwngbai sollai mani nukjagkha. Aro kaisa kothoma mano khoroksa borok bolongni tokrogbai kaijakmani, bolongni, takhumbai kaijakmani, a borokni nok-huk kwrwi salsa nok tangna hwnwi bolongo buphang tanna thangmani, bolongo habwi masandwi nukkhe Masandwibai kaijagkha, bobai tongte chate noktangkha ulo bihik masandwino sakha- ang kwbangma tok nukkha borogno romna thangnai, romna thang thani tokrognobo kaijagkha, tokni bising Takhumbai kaijagkha, Salsa bini bihiksong takhumraja mwsamung kailaio, ajora bwsai mokol kholobwi rwchabwi tongphuru bini bihiksong jotono kharwi thangbaikha. Kokborok kereng kokthomakhe bwrwi tei Red Indianrogni kothomakhe chwla.

b)      Sipingtwi-Mairungtwi” kereng kothomao phatar hani kereng kothomabai kisa-misa sollaimani nukjagkha, kokborokni o kothoma wngkha ahai- Nok kuridok  nokdok kamini huk khai chanai chakra khoroksani  bihik khoroknwi tongmani, okra bihikni bwsa khoroksa mung  Sipingtwi, bihik kusuni bwsa khoroknwi mung Agurai bai Mairungtwi, borokni nogo mungsani phano biyal kwrwi tongthok-chathokkheno laio. Salsa Sipingtwini buma thwijagwi bo birmano kwlaijao tei bahanokbaino tongna kwlaikha, haikheno salsa Sipingtwi Bubagrani Bihik wngnani nangkha, ayang bahanok Mairungtwi mumabai tongwi buphabo thwijak birman mannai nagkha. Sipingtwino Bubagra nuyungmao koktungrohorkha koktun manwi sipingtwi bumano nainani nogo phaio, nogo phaiphuru Mairungtwi bibino buthar khibio tei Sipingtwini  kamchwlwi nawi Bubagrani nogo thango, paithago bolongni malmatarogni jarwi Sipintwini kothoma saimanwi Mairungtwini kwpalhamya wngwi thwinanni nangkha, Sipingtwi hainohai Bubagrani bihik wngwi tongkha.

Sakani O kereng kothomabai Hayungni jotonisai kaham kereng kothoma Germanni “Cinderella” kothoma sollaimani nukjago o kothomaobo bukhuknwi bwrwi tongmani  borog duku-birma nangjak, Cinderellano ulo khoroksa Rajkumar khaphurjagwi kaijago  tei nukhung khawi tonglaio ulo bahanokni kenabai Cinderella birmano kwlaimani  o kothomao mano. Kokborok kereng kothomabai Germanni kothomao Malmata tei borokni mango malmatani gwrwngno nangkugmani mari phunukjagkha.

Kokborokni mojomo kothomano sollaimani nukjago, ‘Thampuimani kereng kothoma’ bai ‘Jack and the Beanstalk "The Story of Jack Spriggins and the Enchanted Bean" 1734 bisio Benjamin Tabartbai thumjak kothomao mano.

‘Khumpuini’ kereng kothomabai Chineseni kereng kothoma “Legend of the white Snake” sollaimani mano, khumpuini kothomao chibuk tei borokni halok kwrwngwi manya hwnwi chibukno tanwi khibimani hai chineseni kereng kothomaobo chibuk kuphurno borokni yakni yakagrwi chobwi tonjago.

 

 

 

 

 

 

 

 

Chapter-4

Kereng kothomani Borok tei Malamta mangni  Hodao bobohai kokkwcharmung man

Kereng kothoma wngkha hodani mukumuno pirirwgwi saimanrwmani kaisa lama tei hoda dophao borokrogni thani kereng kothomani bisingtwi phwrwngmung rwo. Borokrog kereng koothoma khwnawi kirimung, chwbamung, nakarmung tei samung hamya khaimarogno yakarnani swrwngo aborog jotono hodani kaisa kokkwchwrmung. Dale-dal Kereng kothoma tongmahai kokkwcharmungbo dale-dalkhe rwo.

Kereng kokthomani bisingtwi hodao kokkwcharmung Phunukmari khamao rwjagkha-

Nuai eba Nawini kereng kothomao khumati tei Kormoti bukhuknwini bising khumoti sak kosom bwkhabo kisa kosom, Khumoti bahanok kormotino kisa jolimabai waying phankhe narwi rwmabai Kormoti twio kwlaiwi Bual ahh  bai chai khibijago, ulo Khumotini bwpha jolijagwi takhuk kotor swnamwi chobwi tonjago, ulo khumotibo Nuaini bwkwrang sanwi birwi thango. O kereng kothomani bisingtwi lukurogno agini simi tabuk jora phwrwngwi tongkho, borokrog phatsa jolimabai samung hamya tangnani kokya, oro khumoti bahanokno kisa jolimabai kwmajagkha, Khumotibo muchungtwi khaimaniya bini jolimungse chaya, paithago Nuairogni thani bwkwrang sanwi Nuaibai baksa birwi thango. Omo hodao, Luku bosongo phwrwngmung rio.

“Siyalsa”ni kereng kothomao nugkha siyalsa salsa hatio thangmani Tokhan chana muchung jagwi, tei Hatini chakra khoroksano Tok phalwi tongmani sapung mai chajakya hwnwi Siyalsani yago yapharwi kwlango, ulo Siyalsa a Tokno joto chawi kharwi thango. O kereng kothomani bisingtwi kokkwcharmung mano Borokrog butua wngkhe samungo chukya, Siyalsa bo Tok nugkhe tongwise manya, bonose tok mwrwkrwi kwlango hwnkheba tokba boro tongsinaiba. Oro kereng kothomani bisingtwi borokrog nono phwrwngmung rio chwng borokno naiwi borokbai kwrwng nani nango.

 

 

Chapter 5

Rosamung(Conclusion)

Kokrwbaini

Comments

Popular posts from this blog

"Nwng Sakno Hamjaktwi no Buino bo Hamjakdi" Mark 12:31

Oh Israil Nini Kaitorni bwskango bacha nani tiyar wngsidi