"Nwng Sakno Hamjaktwi no Buino bo Hamjakdi" Mark 12:31

Kokborok kokni hamkrai lamao kebengswnal
-Janaka Tripura(Aslong)
Kaisa bwphang
bwsano torwna logrwna hwnkhe bono kahamkhe naikani khaiwi ha kahamo nangmani
satung-watui, nobar, Carbon dioxide(co2) rikhese a phuphang dotino toro logo, o
nangmani manwirog manyakhe a buphang torna logna lernai tei thwiphano
thangmano. Kokbo(Language) ahaino, bini sak-sakni hukumu mukumuno rwgwi toro
logo.
Kok(Language) kwrwikhe borokni
sinimung kwrwi hukumu-mukumubo kwrwi, aboni bagwi o ha sakao kok achaiwi
tongmung kwmakhe bini sinimungbo kwmawi thango. Ha sakao thangwi tongnani,
borom mannani bagwi tei khoroksabai khoroksa kwrwnglainani lama. Aboni bagwi
borokrogni tei kaisa nangkukmani manwi wngkha kok(Language).
UNESCO no rwksawi 2009 bisio hayungni
borok lekhamungo omobo sai manjakkha je tabuk hayungo bebagwi 6000-7000 kok
tongo, arono bising 2500 kok kwmana(Endanger)
lamao sogwijak. Indiao tabuk jora bebagwi 880 koktongo aroni bising 198 kokno Endanger tei
North-Easto kai charchi chuku(89) khobjago. Tabuk joratwi Indiao bebagwi 31
official language tongo tei 22 kok(language) 8th schedule Indian
constitutionbai recognized wngjak.
Puilao
Kok tamono hwn? kokmango tamo tong abono kisa khursana kwlaio, Kokni(Language)
kokmang sana thangkhai chwng jotono saimano khani kokno bukhuktwi khorang
swnamui tei khoroksano kokmang gwnangkhe bujokmani wngkha kok. Kokni dalbidal
kokmangno twiwi kokelem kwrwngrog janija wansukmung swilangkha-
"Language is a purely human and
non-instinctive method of communicating ideas, emotions and desires by means of
voluntarily produced symbols."
(Edward Sapir, Language: An Introduction to the Study of Speech.
Harcourt, Brace and Company, 1921)
“A language is a system of arbitrary vocal symbols
by means of which a social group cooperates."
(B. Bloch and G. Trager, Outline of Linguistic Analysis.
Waverly Press, 1942)
“From now on I will consider a language to
be a set (finite or infinite) of sentences, each
finite in length and constructed out of a finite set of elements."
(Noam Chomsky, Syntactic Structures, 1957)
Kokborok
Tripura hasteo tongnai borok bosongrogni kaisa chongjak eba gosijak kok,
bahaikhe chongjak eba gosijak abo wngkha ahai chwng hayungo achai phaikhe amani
khugo je khwnamani abonono swrwngo, romdi khoroksa chwrai Murasingo dophao
achai khe murasing kok, Reang dophao achaikhe Reang kok, Tripura dophao
achaikhe Tipra kok, swrwngo. phiya joto borok ani amani kok kokborok hwnwi
manya. Kokborok wngkha joto kokborok sani dopharogni kaisa chongjak kok, kokma
raida gwnang kok, kokobok Debbarma bosongni kok hwnwi mano eba Tiprasarogni kok
hwnwi mano.Tripura hasteo swkang jorani simi Tripurani Bubagrarog kokborokno
sao tei Bubagra bosongni Borokrogno puila wansuk kwrwng lekhaipra tai swinani-khainani
samungrog chengmani bagwi Tripura hasteo Debbarma bosongni koknono standard
kokhwnwi chongjakkha.
Kokborok kokni
laibumano cherwi naikhe saimano jora kaisa kokborok kokni mung kokborok
tongmaniya, tai buphuruni simi chini kok kokborok hwnwi mung mankha abonibo
kaisa laibuma tongo, abono phunukmari wngkha ahai-
H.C
Sutherland.1860 bisio “Calcuttua Review”, vol.XXXV, NO-70
bijabni kango kokborokni mungno a jora “ TIPPERAH” hwnwi mung pharkha.
Tai khoroksa kokelem
kwrwng Dr.Suniti kumar chatterji “ Ki-Rata-jana-kriti” Introduction; page no.3
bijao kokborokni mungno “Tipra tei Mrung” hwnwi salangkha.
Teibo saimano Thakur Somendra Chandra Devarman M.A (harvad) maharaja Bir Bikram censusni
bijabo Tripurani kokno swina thangthani “Language Theory” chapter-VIII o swikha
“ tabuk Tripurao tongnai borokrog khorok 1,48,298. Aroni bising 39% no manikok “Tipura”
Phiyaba 1898 bisio
phaiwi kokborokni mung kwlaisakhe swlaijagwi thangkha Doulat Ahamad bai swijak bijab “KOKBORMA” bijabo tripurani kokno “KOKBORAK”hwnwi mung pharwi rikha.
Aboni bisinwi ulo
hainohai 1900 bisio phaiwi Radha Mohan
Thakur bini Bijab“KAK-BARAK-MA”(Troipur
kothamala tei Troipur basha bidhan) a grammer of the Tripura Language (in
Bengali) oro Troi wngkha kaitham=kakborok+Bangla+English,
o kaitham kokni kokrwbam swimunghwnwi
sajago. Oro Tripurani kokno “KAKBARAK”
hwnwi mung rwkha.
Aboni bisi tham ulo Tei khoroksa
engrej swikwrwng Sir George A.Grierson’s
1909 bisio “ Linguistic survey of
India” Vol.III, Pt-II, Bijabo kokborok kokno “ TIPURA” mung rikha. Phiyaba Doulat Ahamed tei Radha Mohan Thakur
Tripura ni kokno Tipura eba Tepperah swiyawi kwlaisakhe kokborok hwnwi swilangkha
abono kebo chernai kwrwi. Tamoni bagwi Tipura kokno survey khaina thangthani
Research report-o waisa phano cherjakliya je Tipurani tai khaisa mung Kokborok,
aswk kwbangma engrej swikwrwngrog salang manikhe gosijakya phiya Radha Mohan
Thakur hai borokrogni swimung kwlaisakhe gosijakmani aboni kebengmung tabukbo
swrai swraiya.obo wngkha Kokborok kokni laibuma.
Tripura hasteo 1979 bisini 19 januaryo
kokborok kokno haste hapangbai gosijakkha. A jorani simi haste hapangbai kokborokno
swinani porinani sepbo rijakkha. A jorabai tabu bisi thamchisini wngkha tabukbo
Kokborok kokni hamkrai lamao kebengmung palaiya. Tamoni bagwi aswk
kebengmung?saborog kebengwi tong? bahaikhe kebengjagwi tonga aboni thaisa
thainw kok oro khursawanw.
Scriptno twi kebengmung: kokborok
kokno hamkrai lamao twlangnani o kokle salbrumno borokrogni khugo khwnao,phiya Scriptno
twi tabukbo hasteo jwngjal-kebengmungle paisokyakhono hwnwino mano. Bahaikhe kebemung
tong aboni kokno sana swkang kokborok scriptni laibwmano twi kisa khursana anw,
1st centuryo Tripurani Bubagrarog jora kaisa“Rajratnakar”mungwi Bijabo kokborokno Koloma script bai swio hwnwi
kotumabo manjakha, o Scriptni mungno Koloma.
“Durlabendra ochai”mungwi borok
khoroksa o scriptbai swilangkha hwinwibo salaio. Ulo 14th centuryo
phaiwi Sukreswar bai Vaneswar Brahmin khoroknwi abono Sanskrit
aikhorbai philwi riphaikhe aphuruni simi o koloma script kwmanani chengo
hwnwibo koktuma sajagwi tongo, ahaikhe 19th centuryokhe Bubagra
khoro Banglani boyar sipmabai Bubagra BirChandra
Mnikyani simi chengwi Birbikram
jora Banglani swimung bangwi thangkha, Bangla bisi 1309-o Bubagra Radha kishore Manikya kaisa koktun
bwlai swimani tongo Ramani Mohan
Chotopadyni thani arobo sakha “ami
bongo bashake praner tulya balobasi”(Krishnapad datta , Tripura
Itikotha) tabukle koloma scriptno karwile kokborokse kwmatwi kwmatwi.kokborokni
swimung Bangla/Roman, Abono twibo kwbangma jwngjal pailaiya baksa borokrog
Bangla chajago baksa Roman chajao.
Pabitra sarkar commission (Bhasa commission) 2004
ni jwngjalnobo kisa khursana kwlaio, Tripura hasteo 1979 bisio kokborok
haphangbai gosijakma swkangni simino hasteo jechatwi je soktwi kokborokni
swimungrog swilai phailaikha. kwbangma swikwrwngrog baksaba Bangla Baksaba
Engreji ahaikhe bisi koklokma romwi swilai phaijak, phiya abo 2000 bisirogo phaiwi abo kwchang
kwchang tongliya, o jwngjalni yakagna hwnwi
kolkatani pabitra sarkarni mungwi “Pabitra
sarkar commission” eba “Bhasa commission” hwnwi kaisa report Tripura
haphangni thani 2005 july talni chasalo
102 no page commission report rijakkha, a jora hasteo khorok 1200 borok ,kaibachi(50)
rwngnok tei swrwngnai, phwrwngnairogni khugo kokborokno swinani jwngjalni kokbo
khursajakkha. Census report-o 70.30% boroknono roman script chajkmani kokbo
sajkkha phiya haphang o reportni koktwi samung tangliya aswkse kok.
Pabitra sarkar samani kok “'We have not recorded our own
opinions on the issue but mentioned in the report that themajority of tribal students,
teachers, intellectuals and common people want their language to be written in
Roman script”
phiyaba a jorani samung tangnai Kumud Kundu
Chowdhury tai Professor Suhas Chatterjee Songhai borogrogni yaktwi je chatwi
samungni barja rijakkha. A jorani former chief minister Dasarat Debbarmabo
Banglano support khailangkha, abohai kwbangma jwngjalrog tabukbo pailaiya,
bahaikhe kokborok kokni hamkrai rutuknai, kasana naikhe yarwng tansowi
khibilaio.
Swikwrwng
Lt. Shyamacharan Tripurani twiphangbai “Script
selection committee Development for kokborok” 1990 bisini 19th june kaisa motha
swnamjak oro kokborok swinai tei swrwngnairigni gosimung 90% no tongo hwnwi saimanjakkha. Saimano aphuruni simino TTAADC o
roman scriptbai swinani kisa kisa chengjago hwnwi.
Aboni yagulo 2004 bisio “Movment for Kokborok”(MFK) luajimungbai
agulini Sukanta Academyo kaisa seminar songsajak “The National seminar on kokborok script youth special reference to
representation” o seminarni reporto tabukni sikla chalairog roman scriptno
chajakmani gosimung rikha 88.98% tai
Bangla scripto gosimung nukjakkha 4.16%
, haiphano o scriptni jwngjalle twima kwcharose.
Politicsni Kebengmung: kubunni
kokle saliya kokborok kokni hamkrai khwlaithanibo Politicsni kebengmungle
tongwino tongo, Tripurani kokno sanathangkhai nugo kwbangma Rwngnogono Politicsni
kebengmungbai Kokborokni subject phwrwngnani chengjakya, bahaikhe hwnkhe kaisa rwngnogo
kokborokni subjectno phiyokna thangkhai aro phwrwngnai sitoknani kokbo phaio, haikhe
o phwrwngnaino sitok thani politicsni yaktwi samung bwtang naharjago, abono
karwibo chajakma chajakyani kokbo nukjago,kokborok phwrwngkhe jatigoto koksao politicsni hamya sao abohai
kokrog kasao,
jora kaisa Dasrat Debbarma ni jora TTAADC
yaktwi kokborok teacher(KBT) hwnwi rwngrem sa nisimi rwngrem chi jora medium
base phrwng nanibo sitokjakkha, abobo haino “ musikhini khum barmahai”.
Kokborok kokni hamkrai khaithani politics hapmani abo kahambuya hamyabuyase.
Kokthai
wamungni kebengmung(Spelling method): Banglabai
phano Romanbai phano kokboroko spellingni twibo kebengmungle tongkho, Banglabai
swinairog banglabai chajago Romanbai swinairog Romanno Chajago Phiya chajakmani
bisingbo spellingni jwngjalbo kwbangma, romanbai swinairogni kokno sana
thangkhe nugo
Kokborok-o vowel kaidok tongo A,E,I,O,U,W o
kaidokni bising “W” vowelni kokthai swilaithani tabukbo jwngjal pailaiya, kokboroko
Wak kokthai swina thangthani baksa Uak swio, wansukmung kokthaino swithani baksa borok swio Uansukmung, bubo chasok bubo chaya aboni Answer tabukbo kwrwi,
kokborok spelling swithani tabukbo chaya aswkno kwbang aborok wngkha ahairog – KAKBARAK,KOK-BORAK, KOK-BOROK, kwbangma jagao internetrogo kubun dophani
borokrog jemansak phiyaknani swimungse swilaisio. Abo chini thinangni bwswk
kebengmung wansukthai.
Abono karwibo kokborokni high tone/low
toneni kokhai swithanibo tabukbo kwrwngsa jagao wngwi manlaiyakho, kisa misale jwngjal
kwphajakno tongkho. Chwng saimano Kokborok tonal language wngmabai kaisa
kokthaini juda juda kokmang rio,aborogno khamao kaisa kainwi phunukmari
rijakkha.
Example –
(1) Bai-older sister (2) jora-time
Bai-to break jora-joint
Bai-with (kokborok post position)
(3)Hor-night (4)
Pai-buy
Hor-carrying in back pai-to
win
Hor-to send for pai
-end
Hor-fire
Abohai kwbangma kokthai kokborogo tongo
, abono kokbwtang o swina thangthani dalbidal raida tikhwlaiwi swilaimabo
tongo.
Example – Bo tei thang gwlakkha (Thang- to live)
Bo tei thang
gwlakjha ( thang- go )
Obohai kokthairogni khorang chiring/lem
phunuknani raidabo swnamsailaikha o khorang chiring/lemni tai koktahaini
kokmang pherlaimani sinimung rithani phunukmari rikha-
1, chiring/lem phunukthani “h” thepawi swimung
Thang=thangh(high
tone) -go
Thang(low tone) -to live
Pai=
pai(low tone)-buy
Paih(high tone)- to win
2, “aa”
vowel kainwi thepawi kokthai pherlaimani swimung
Paai =to win
Pai=buy
3. digratic mark (‘) thepawi swimung
Thang =to live
Thรกng=go
Obohai swimungrogno baksa gosio baksa
gosiya, bubo soi bubo soiya aboni twibo kwbangma jwngjal pailaiya, baksaba
kainwi vowel thepawi swimani chao, baksaba diagatic markbai swikhe chao ,
abohai kwbangma janija chajakmani opinion rwlaio bo lamatwi thangkhe solve
wngnai aboni lama tabukbo nukjakyakho,
Omhai kaisa kainwi tabukbo hamkraini
lamano kebengmung riwi tongo. Tripura universityo 1994 bisini simi kokborok
certificate khe phaiwi 2002 bisio kokborok Diploma tei thangnai 2015 bisini
simi kokborok M.A course phwrwngjagwi tongo. Omono kwthang laibumao tiswi
narwkna hwnkhe jotono kaisa thaio, kaisa opinion, kaisano wansukmung, wnglaina
nangnai. Haikhe oboni mai-khul tabukse nukya phano ulo chini suk-thaini oro
phano aboni bwthai kaham machanai, jesa phano wngyhun Thinang kokborok kokni
hamkrai khaina thangkhe omohai jwngjalni yakagna nangnai, tei hamkrai phaina
hwnkhe ani wansukmatwi omo samungrogbo khwlaimankhe chanai hwnwi khakhaio,omorog
wngkha-
1, kokborok subjectno
college,Diploma tai Master Degreeo simi tonyawi class-I ni simi class-X jora
language group subjecto mapori rinai,
2,kokborok haphangbai
gosijak hasteni kokse hwnkhe chwng tabukni simi joto application, letter ,
memorandumrog kokborok baino swilaikhe chanai.
3,Hasteni Habanok,
Rwngnok, Station tei phalnok obohai kwbangma thairogo kokborokbai poster
thepawi mankhe chanai.
4, kokborokni library
hasteni joto-sub divisiono khuloknani bagwi haphangni thani eba Tribal
walfairni thani koimankhe chanai,
5, Haphangni yagtwi
talo kangsa kokrwbai bwlai karimung sepno teibo bangrinani bagwi koimankhe
chanai.
6, kokborokbai koktuma
bwlairog teibo kwbangkhe tikhlai mankhe kokborokni sinimung hiliknai.
7. tabukni privet T.V
channelrogo cartoon kokborokbai tikhlai
mankhe tabuni cherairog kokborokni phaising teibo khawarnai.
8,kokborok kokrwbai
swimungo khabacharwna bagwi kami-kami thangwi kokborok sanai bosongrogni thani
awareness programme makhainai.
9,Tabukni simi buma bupha hwnjaknairog
Bwsa-bwtwini mungrogno kokborokbai pharkhe chanai.
10,Dordharsan
/AIR kokborok pandano teibo jorakwbang
rwnani bagwi salaikhe chanai.
jesa
phano wngthung kokborok tiprasarogni kok o kokni hamkrai khaithani nini ani
hwnyawi jotono baksakhe samung khainani nangnai, ani kok kokborok nini kok
kawbru binikhe Tiprakok hwnyawi chwng jotono buma kaisani bwsa o kokno khao machobnai.
Comments
Post a Comment